ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος



Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος ή Κωνσταντίνος Δραγάσης (8 Φεβρουαρίου 1404 - 29 Μαΐου 1453) ήταν ο τελευταίος Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από το 1449 ως το 1453.

Στο Δεσποτάτο του Μυστρά

Γιος τού αυτοκράτορα Μανουήλ Β' Παλαιολόγου (1391-1425) από την Ελένη Δραγάτση και νεώτερος αδελφός τού αυτοκράτορα Ιωάννη Η' Παλαιολόγου (1425-1448). Γεννήθηκε το 1405. Όταν ήταν ακόμη νεαρός, ο πατέρας του Μανουήλ του είχε αναθέσει τη διοίκηση πόλεων του Ευξείνου Πόντου. Ξαναγύρισε στην Ελλάδα το 1427 όπου ανέλαβε της δεσποτεία της Βοστίτσας (σημερινού Αιγίου), και τελικά με τους αδελφούς του Θεόδωρο και Θωμά ανέλαβαν τη διοίκηση τού Δεσποτάτου του Μυστρά και ολοκλήρωσαν την ανάκτηση των φραγκοκρατούμενων περιοχών. Η παραμονή και των τριών αδελφών στην Πελοπόννησο δημιουργούσε οπωσδήποτε προβλήματα, οπότε ο Κωνσταντίνος πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρέμεινε από τον Σεπτέμβριο τού 1435 ως τον Ιούνιο τού 1436, για να συζητήσει σχετικά θέματα με τον αυτοκράτορα. Στο διάστημα 1435-1441 μετέβη στην Ιταλία, όπου μετείχε στις επιτροπές των Βυζαντινών, που προσπαθούσαν να πετύχουν την ένωση των Εκκλησιών (Ορθοδόξων-Καθολικών). Η ρήξη με τον αδελφό του Θεόδωρο προσέλαβε επικίνδυνες διαστάσεις και χρειάστηκαν σύντονες προσπάθειες για να επιτευχθεί συμβιβαστική συμφωνία και συνδιαλλαγή. Η διοίκηση του δεσποτάτου αναλήφθηκε από τον Θεόδωρο και τον Θωμά, ο δε Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη για να συμπαρασταθεί στις προσπάθειες τού Ιωάννη Η'.

Αντικατέστησε τον αυτοκράτορα κατά την περίοδο τής μετάβασης του στη Δύση για τη συμμετοχή στη Σύνοδο Φεράρας-Φλωρεντίας (27 Νοεμβρίου 1439 - 1 Φεβρουαρίου 1440), ενώ μετά την άφιξη τού αυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη ο Κωνσταντίνος επίστρεψε και πάλι στην Πελοπόννησο. Η στάση τού Δημητρίου Παλαιολόγου, που υποστηρίχθηκε οπό τους Τούρκους, ανάγκασε τον Κωνσταντίνο να σπεύσει και πάλι στην Κωνσταντινούπολη (1442-1443), για να ενισχύσει τις δυνάμεις τού αυτοκράτορα.

Τον Οκτώβριο του 1443 ανέλαβε δεσπότης του Μυστρά και αφιερώθηκε με ζήλο στη διοικητική και στρατιωτική αναδιοργάνωση τού δεσποτάτου, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της άμυνας της Πελοποννήσου έναντι της τουρκικής απειλής. Οικοδόμησε τα τείχη του Εξαμιλίου στον Ισθμό της Πελοποννήσου, και επέκτεινε το δεσποτάτο του κατακτώντας τη Βοιωτία και τη Φωκίδα. Όμως ο Μουράτ Β' οργάνωσε μια μεγάλη εκστρατεία εναντίον του. Κατέστρεψε το φρούριο στο Εξαμίλιο, την Κόρινθο και την Πάτρα. Ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να ζητήσει ειρήνη και να γίνει φόρου υποτελής στον Τούρκο σουλτάνο.

Αυτοκράτορας

Μετά τον θάνατο τού Ιωάννη Η', στέφθηκε αυτοκράτορας στον Μυστρά (6 Ιανουαρίου 1449) και πήγε στην Κωνσταντινούπολη με πολλές ελπίδες και μεγάλη αγωνία για το μέλλον τής αυτοκρατορίας. Η τουρκική απειλή περιέσφιγγε τη βασιλεύουσα και στρεφόταν πλέον εναντίον της. Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων, καθώς και στην αναδιοργάνωση τού στρατού, ο οποίος θα αναλάμβανε το βαρύ έργο της άμυνας τής πόλης. Οι αποδεδειγμένες πολιτικές και στρατιωτικές ικανότητες τού Κωνσταντίνου δεν είναι δυνατόν να ανατρέψουν τον διαμορφωμένο συσχετισμό δυνάμεων, η άνοδος δε στη εξουσία τού φιλόδοξου σουλτάνου Μωάμεθ Β' (1451) έκανε περισσότερο αισθητό τον κίνδυνο για την Κωνσταντινούπολη. Η ανέγερση στον Βόσπορο τού υψηλού φρουρίου Ρούμελι Χισάρ και οι στρατιωτικές προετοιμασίες των Τούρκων, συντονίζονταν με τελικό στόχο την άλωση τής πρωτεύουσας τής αυτοκρατορίας.

Οι εκκλήσεις τού Κωνσταντίνου προς τη Δύση για ενισχύσεις αντιμετωπίζονταν με περίεργη αδιαφορία. Ο Πελοποννήσιος καρδινάλιος και προηγουμένως μητροπολίτης Ρωσίας Ισίδωρος, που έφθασε στην Κωνσταντινούπολη με ελάχιστες δυνάμεις, δεν μπορούσε να προσφέρει ελπίδες. Οι 3.000 περίπου βυζαντινοί και οι 2.000 περίπου ξένοι, από τους οποίους 700 περίπου Γενουάτες με αρχηγό τον Ιουστινιάνη, ήταν πολύ λίγοι για να αποκρούσουν τις επιθέσεις του πολυάριθμου και αξιόμαχου τουρκικού στρατού. Η ισχυρή οχύρωση της πόλης απαιτούσε και ισχυρή φρουρά για την απόκρουση των επιθέσεων από την ξηρά, αφού η απειλή από τη θάλασσα εξουδετερωνόταν με την περίφημη αλυσίδα τού Κεράτιου Κόλπου. Ωστόσο η μεταφορά από την ξηρά (υπερνεώλκηση) περίπου 70 τουρκικών πλοίων από τον Βόσπορο στον Κεράτιο κατέστησε την πολιορκία ασφυκτική (22-23 Απριλίου 1453).

Η Άλωση της Πόλης

Στις 28 Μαΐου, ο Μωάμεθ αποφάσισε τη γενική και τελική επίθεση εναντίον της πόλης. Ο Κωνσταντίνος, μετά την τέλεση της θείας λειτουργίας στον ναό της Αγίας Σοφίας, ενθάρρυνε τη φρουρά που θα έδινε τον αγώνα για την απόκρουση τής μεγάλης επίθεσης. Πράγματι, η πρώτη επίθεση αποκρούστηκε, αλλά η αναπλήρωση των απωλειών τής φρουράς ήταν δύσκολη. Ο τραυματισμός του Γενουάτη Ιουστινιάνη υπήρξε σοβαρό πλήγμα. Τέλος και ενώ ο Κωνσταντίνος αγωνιζόταν με στο πλευρό των στρατιωτών του ως απλός στρατιώτης, οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη από την αφύλακτη Κερκόπορτα το πρωί της 29ης Μαΐου του 1453. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στον αλλόθρησκο κατακτητή και έγινε πηγή θρύλων και παραδόσεων στη μνήμη τού λαού.

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ υπήρξε ο τελευταίος αυτοκράτορας τού Βυζαντίου, ο οποίος με το φρόνημα και την αυτοθυσία του, σημάδεψε χαρακτηριστικά το γεγονός τής πτώσης. Ο αυλικός του Γεώργιος Φραντζής διηγείται με απλότητα τον θάνατο τού τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα: «Ο βασιλεύς ουν απαγορεύσας εαυτόν, ιστάμενος βαστάζων σπάθην και ασπίδα, είπε λόγον λύπης άξιον "ουκ έστι τις των χριστιανών του λαβείν την κεφαλήν μου απ΄ εμού;" ην γαρ μονώτατος απολειφθείς. τότε εις των Τούρκων δους αυτώ κατά πρόσωπον και πλήξας, και αυτός τω Τούρκω ετέραν εχαρίσατο' των όπισθεν δ΄ετέρος καιρίαν δους πληγήν, έπεσε κατά γης' ου γαρ ήδεισαν ότι ο βασιλεύς εστιν, αλλ΄ως κοινόν στρατιώτην τούτον θανατώσαντες αφήκαν».

Σύμφωνα με την περιγραφή του Φραντζή, οι κατακτητές, μετά το τέλος του αγώνα, αναζήτησαν το σώμα του αυτοκράτορα: «πλείονας κεφάλας των αναιρεθέντων έπλυναν, ει τύχοι και την βασιλικήν γνωρίσωσι, και ουκ ηδυνήθησαν γνωρίσαι αυτήν, ει μη το τεθνεώς πτώμα τού Βασιλέως ευρόντες ο εγνώρισαν εκ των βασιλικών περικνημίδων, ή και πεδίλων ένθα, χρυσοί αετοί ήσαν γεγραμμένοι, ως έθος υπήρχε τοις βασιλεύσι». Η αναγνώριση του νεκρού αυτοκράτορα συνοδεύθηκε από την εντολή τού σουλτάνου Μωάμεθ Β’ να ταφεί με τις αρμόζουσες βασιλικές τιμές, χωρίς όμως να ανακοινωθεί και ο τόπος της ταφής. Οι μυστικοί πόθοι τού λαού συνέδεσαν τον θρύλο τού μαρμαρωμένου βασιλιά, με την ελπίδα για την απελευθέρωση και την αποκατάσταση τής αυτοκρατορίας.

Ο θρύλος λέει ότι τη στιγμή που ο βασιλιάς περικυκλώθηκε από τους Τούρκους, ένας άγγελος του Κυρίου τον άρπαξε και τον έκρυψε σε μια σπηλιά, αφού πρώτα τον μαρμάρωσε. Στη σπηλιά αυτή περιμένει για αιώνες ο "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς" να ξαναέρθει την κατάλληλη στιγμή, "το πλήρωμα του χρόνου", και ο άγγελος Κυρίου θα του ξαναδώσει τη ζωή και το σπαθί του για να διώξει τους Τούρκους από την Κωνσταντινούπολη. Άλλοι θρύλοι και προφητείες αναφέρουν ότι θα τους κυνηγήσει μέχρι την "Κόκκινη Μηλιά" και στη μάχη που θα γίνει οι Τούρκοι θα νικηθούν και "θα κολυμπήσει το μοσχάρι στο αίμα τους". Ο θρύλος προσθέτει, ακόμα, ότι οι Τούρκοι ψάχνουν συνεχώς να ανακαλύψουν τη σπηλιά, όπου βρίσκεται ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς για να χτίσουν την είσοδό της, ώστε να μην μπορεί να ξαναβγεί από εκεί. Όμως, οι προσπάθειες τους είναι συνεχώς άκαρπες, αφού ο άγγελος προστατεύει τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά και περιμένει την εντολή του Θεού για να τον ξυπνήσει.

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' πέθανε σε πλήρη ένωση με την Καθολική Εκκλησία και κοινώνησε Θεία Ευχαριστία από τα χέρια του Καρδινάλιου Ισιδώρου του Κιέβου λίγες μόνο ώρες πριν από τον θάνατό του. Θεωρείται Άγιος από τους Ελληνόρυθμους Καθολικούς.

Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ

Οι σελίδες που ακολουθούν αποκαλύπτουν, με ολοκληρωτικό σεβασμό προς την αλήθεια, τα γεγονότα που έχουν σχέση με τη Δανική βασιλική οικογένεια, με τον ιδρυτή της ελληνικής δυναστείας Γεώργιο Α' και με τις ρίζες τους.

Ενώ ο απόηχος των - υποκινημένων από τα συμφέροντα των «Προστατριών Δυνάμεων» - κραυγών λύσσας, με τις oποίες απομακρύνθηκε από την πρόσφατα λευτερωμένη χώρα ο ανίατα και ισόβια ελληνολάτρης βασιλιάς Όθωνας δεν είχε ακόμα σβήσει, τριμελής επιτροπή της εθνικής Συνέλευσης, αποτελούμενη από τους Κων. Κανάρη, Θρασ. Ζαΐμη και Δημ. Γρίβα, ταξίδεψε στην Κοπεγχάγη (Απρίλιος 1863), για να προσφέρει το ελληνικό στέμμα στο δευτερότοκο γιο του διαδόχου του θρόνου της Δανίας Γεώργιο - Χριστιανό - Γουλιέλμο, μετά την άρνηση της βασίλισσας Βικτορίας της Μεγάλης Βρετανίας να αποδεχτεί την αρχική πρόταση, που αφορούσε στον - επίσης δευτερότοκο - γιο της Ερνέστο - Αλβέρτο - Αλφρέδο.

Ένα βασιλόπουλο του βορρά, που δεν είχε ακόμα συμπληρώσει τα δεκαοχτώ του χρόνια, δόκιμος στη Σχολή Πολεμικού Ναυτικού της χώρας του, έμελλε να κληθεί να βασιλεύσει στη χώρα του Κόδρου, του Λεωνίδα, του Φίλιππου, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου - Δραγάση και να ξανά συνδέσει το εκτυφλωτικά λαμπρό παρελθόν της και το ανήσυχο, οδυνηρό και φορτωμένο αγωνιά παρόν με δεσμούς αίματος, αφού ήταν απόγονος των βυζαντινών αυτοκρατόρων.

«Όπως πληροφόρησε τον Κανάρη ο υπουργός Εξωτερικών της Δανίας Χάλ, όταν ο πατέρας του ρώτησε τον Γεώργιο αν επιθυμούσε να βασιλεύσει στην Ελλάδα, εκείνος αποκρίθηκε: «Και πολύ μάλιστα. θα ήθελα να βρεθώ κοντά στους Έλληνες το συντομότερο. Και αν τυχόν εσείς με εμποδίζατε, θα περίμενα να ενηλικιωθώ και θα πήγαινα μόνος μου, για να φωνάξω σε όλους: "Με καλέσατε να έλθω και είμαι εδώ. Ο Θεός σας είναι και δικός μου και η πατρίδα σας πατρίδα μου!».

Η χώρα του περιούσιου λαού - του ελληνικού - αιώνες ολόκληρους είχε χύσει ποτάμι τα δάκρυα για την απώλεια της επτάλοφης Βασιλίδας, αλλά διατήρησε ατόφια στη μνήμη και στην ψυχή της την ελπίδα και το όραμα για την «ανάσταση» και την ανάκτηση της στο θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά. Και ίσως, παρά το θολωμένο από τα δάκρυα βλέμμα της, να ξεχώριζε μέσα στην αιμάτινη άχλη του παρελθόντος τα τρία καράβια, που απομακρύνονταν, προστατευμένα από τον πυκνούφαντο μαύρο μανδύα της νύχτας, από τον Κεράτιο κόλπο, για να μεταφέρουν στην - ουσιαστικά υπεύθυνη για την τραγωδία της Βασιλεύουσας - παπική Εσπερία τα άγια των αγίων της φυλής.

Ένα απ'αυτά τα πλεούμενα θα μετέφερε μακριά από το σφαγιαστικό όργιο των πορθητών, από το θρήνο, τους κοπετούς και τις κατάρες της Βασιλεύουσας έναν έφηβο πορφυρογέννητο, που στις φλέβες του έρεε το αίμα των Μακεδόνων, των Κομνηνών, των Αγγέλων, των Δουκών και των Παλαιολόγων. Ένα πριγκιπόπουλο που έμελλε να «μεταγγίσει» στο βασιλικό δέντρο της Δανίας - αλλά και άλλων ευρωπαϊκών δυναστειών - το γνήσια ελληνικό αίμα των τελευταίων βυζαντινών αυτοκρατόρων. Τέσσερις αιώνες αργότερα ένας γόνος εκείνου του πριγκιπόπουλου, εκτελώντας πειθήνια εντολή του πεπρωμένου, θα έπαιρνε το δρόμο του γυρισμού, όχι στην Κωνσταντινούπολη, αλλά στο διάδοχο «σχήμα» της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: στο Βασίλειο της Ελλάδας και στην πόλη της Αθηνάς.

Όταν ο λευκόμαλλος Ψαριανός πυρπολητής προσφωνούσε τον Δανό πρίγκιπα («Μεγαλειότατε, ευλογώ τον Θεόν, διότι κατά το γήρας μου ηξίωσε να μου επιφυλάξη την ευτυχίαν να χαιρετήσω την Μεγαλειότητά σου ως Βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιον Α'»), ο σεμνός εκείνος, άτρομος και χαλκέντερος θαλασσόλυκος δεν ήταν δυνατό να φανταστεί ότι απευθυνόταν σε απόγονο των βασιλιάδων του τρισένδοξου ελληνικού παρελθόντος.

Δεν πρόκειται για έωλο ισχυρισμό η για αποκύημα της φαντασίας. Οι μακροχρόνιες, σχολαστικές, επιμελημένες μελέτες αξιολογότατων ιστορικών ερευνητών και της αλλοδαπής και της ημεδαπής οδήγησαν στο ανεπίδεκτο αμφισβήτησης συμπέρασμα, ότι τόσο η δανική βασιλική οικογένεια, όσο και η ελληνική δυναστεία του Γεωργίου Α' όχι μόνο δεν έχουν την παραμικρή σχέση με τις μικρόψυχες «γκλυξμπουργκικές» κακοήθειες, αλλά αντίθετα, έχουν βυζαντινές - και συνεπώς - ελληνικές ρίζες, καταγωγή και προέλευση.

Το 1863, την ίδια χρονιά που η χώρα πρόσφερε το στέμμα της στον Γεώργιο, ο Δανός ερευνητής Κ. Laghorn κατάστρωσε, ύστερα από πολύπλευρη μελέτη, γενεαλογικό πίνακα, τον οποίο μετέφρασε στην ελληνική γλώσσα ο καθηγητής της Λατινικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Στέφανος Α. Κουμανούδης, που δίδαξε τη γλώσσα μας στο νεαρό βασιλιά. Πίνακας, μετάφραση, στοιχεία και σημειώσεις περιήλθαν αργότερα στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία, που δημοσίευσε εκλογή τους στο φερώνυμο Δελτίο της. Σύμφωνα με τον πίνακα του Laghorn μακρινός γενάρχης του Γεωργίου ήταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ (1263-83), της δυναστείας των Παλαιολόγων.

Εξήντα χρόνια αργότερα ο Βιεννέζος ιστοριοδίφης βαρόνος Α. Dungern συνέχισε τις σχετικές έρευνες και συμφώνησε ως προς το πρόσωπο του γενάρχη, ενώ ο Κωνσταντίνος. Αθ. Βερναρδάκης - φιλολογικό ψευδώνυμο «Ιχνηλάτης» - υποστήριξε ότι οι ρίζες της ελληνικής δυναστείας ανάγονται στον αυτοκράτορα Βασίλειο Α' το Μακεδόνα. Ωστόσο, είχαν προηγηθεί σε χρόνο ανύποπτο έρευνες στη βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Ίμβρου του Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού του Ιμβρίου, ο όποιος, στηριζόμενος σε βιβλία και χειρόγραφα, περιέλαβε στα απομνημονεύματά του το συμπέρασμα του, ότι η δανική βασιλική οικογένεια είχε το ίδιο αίμα με εκείνο που είχε χυθεί στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού την αποφράδα εκείνη νύχτα της 29ης Μαΐου του 1453.

Με επιμονή και με πολύμηνη αναδρομή σε σωρεία πηγών ο βαρόνος Dungern κατόρθωσε να ανασυνθέσει το οικογενειακό δέντρο του Γεωργίου, που διακλαδιζόμενο έφτανε ίσαμε τους απώτερους χρόνους της ρωμαλέας ακμής του ελληνισμού, ενώ οι ρίζες του βυθίζονταν στους αυτοκρατορικούς οίκους των Μακεδόνων, των Κομνηνών, των Αγγέλων, των Δουκών και των Παλαιολόγων, μην αφήνοντας - χάρη στη σχολαστικότητα και συστηματικότητα της εργασίας του - περιθώρια για αμφιβολίες και αμφισβητήσεις.

Ο ίδιος τονίζει στο κείμενο που συνόδευε το «δέντρο»:

«Ο σημερινός ελληνισμός είναι κατά βάθος ίδιος και απαράλλαχτος με τον πριν από δύο χιλιετίες εαυτό του. Και είναι καταγέλαστη η προσπάθεια να υποστηριχτεί πως η ελληνική φυλή έχει δήθεν υποστεί στη διαδρομή των αιώνων τέτοια νόθευση, εξαιτίας εισβολών και κατακτήσεων, που να έχει αλλοιωθεί σχεδόν ολοκληρωτικά στα βασικά της χαρακτηριστικά. Είναι καταφανέστατος και αδιαμφισβήτητος ο δεσμός αίματος των σύγχρονων Ελλήνων με τους μακρινούς προγόνους τους.

Εξυπακούεται ότι δεν είναι εφικτό να ιχνηλατηθεί η πορεία μιας συγκεκριμένης οικογένειας σε χρονικό μήκος χιλιετιών, αλλά η εργασία αυτή είναι δυνατή, όταν πρόκειται για βασιλικούς οίκους και για διάστημα μερικών εκατονταετιών. Πολύ περισσότερο, όταν επιδιώκεται η ανασύνθεση του οικογενειακού δέντρου βυζαντινής δυναστείας, αφού όλες συνδέονταν με τις προηγούμενες με οικογενειακούς δεσμούς: κάθε δυναστεία που ανέβαινε στον αυτοκρατορικό θρόνο της Βασιλίδας επιδίωκε να συνδέσει και το αίμα και την ιστορική πορεία της με παλιότερη η παλιότερες, ώστε να στηρίζεται και σε κληρονομικό δικαίωμα η αναρρίχηση των μελών της στο ανώτατο αξίωμα του κράτους. Οι Μακεδόνες, λόγου χάρη, είχαν συγγενικούς «εξ αίματος» δεσμούς με τους Κομνηνούς, με τους Αγγέλους, με τους Δούκες και με τους Παλαιολόγους. Οι δεσμοί αυτοί δημιουργούνταν με γάμους και με τους κατιόντες, με συνέπεια και οι πέντε αυτοκρατορικοί οίκοι του Βυζαντίου που προαναφέρθηκαν να βρίσκονται - πέρα από κάθε αμφισβήτηση - στις αρχικές ρίζες της δανικής και, κατά επέκταση, της ελληνικής δυναστείας του Γεωργίου Α'.

Παλιότερος απ'αυτούς τους οίκους είναι των Μακεδόνων, που πρωτοανήλθαν στο θρόνο το 867 μ.Χ. και που αργότερα συγγένεψαν με τη μεταγενέστερη δυναστεία των Κομνηνών, οι οποίοι συνδέθηκαν με τους Αγγέλους και αυτοί με τους εκπροσώπους της τελευταίας δυναστείας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με τους Παλαιολόγους.

Όταν η Βασιλεύουσα έπεσε (1204 μ.Χ.) στα φράγκικα χέρια και η άσκηση της ανώτατης εξουσίας περιήλθε σε ’γγλους, Γάλλους και Ενετούς ηγεμόνες, φυσικό ήταν να υπάρξουν επιμειξίες μεταξύ των κατακτητών και των βυζαντινών βασιλικών οικογενειών. Στη συνέχεια αρκετοί από τους γόνους εκείνων των γάμων κατέληξαν στην Εσπερία, από όπου, άλλωστε, είχαν εξαπολυθεί, με παπικά όντινα και με τις βατικανέζικες ευλογίες, οι ληστρικές και πλιατσικολογικές «σταυροφορίες». Επακόλουθο των επιμειξιών που προαναφέρθηκαν ήταν να απλώσει πολλά κλωνάρια του το δέντρο των βυζαντινών αυτοκρατορικών οίκων στη Δυτική, Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη - ένας απ'αυτούς τους κλάδους έφτασε και στη γραφική Κοπεγχάγη, όπως απέδειξε το γενεαλογικό σχεδίασμα του ιστοριοδίφη βαρόνου Dungern, που στηρίχτηκε σε αδιαμφισβήτητα ιστορικά στοιχεία και γεγονότα.

Στο σημείο αυτό υπεισέρχεται, ενισχυτικά, και η μακροχρόνια έρευνα του μοναχού, ιστορικού ερευνητή και συγγραφέα Βαρθολομαίου του Ιμβρίου (Κουτλουμουσιανού). Σύμφωνα με την οποία: «ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος - Δραγάσης, είχε αποκτήσει, από τη νόμιμη σύζυγο του Σοφία, το μοναχογιό και διάδοχό του στο βυζαντινό στέμμα Ιωάννη Παλαιολόγο. Λίγες ώρες πριν από την πτώση της Βασιλεύουσας και τον ηρωικό, ύστερα από επική πάλη, θάνατο του αυτοκράτορα, η Σοφία παρέδωσε το - δεκατετράχρονο - μοναχοπαίδι της στην πιστή θαλαμηπόλο της Ειρήνη, για να το μεταφέρει με ιστιοφόρο στην Ιταλία, ώστε να μην πέσει στα χέρια των βαρβάρων της Ανατολίας.

Φυσικά, υπήρχε, πιθανότατος, ο κίνδυνος το ιστιοφόρο να μην κατορθώσει να ξεφύγει από τον τουρκικό κλοιό, οπότε ήταν περισσότερο από βέβαιο ότι το μικρό πριγκιπόπουλο δε θα γλίτωνε το μαρτυρικό θάνατο. Κλαίγοντας με αναφιλητά η Σοφία ζήτησε από τον Ιωάννη να της υποσχεθεί πως δε θα αποκάλυπτε σε κανέναν πριν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας του την αληθινή του ταυτότητα, ενώ παράλληλα έβαλε στον κόρφο του έναν παραπλανητικό πάπυρο, στον όποιο είχε γράψει η ίδια το υποτιθέμενο όνομα του: Ιωάννης Χριστιανός. Ωστόσο, στο εγκόλπιο - φυλαχτό - του η αυτοκράτειρα έβαλε ένα δεύτερο πάπυρο, στον οποίο είχε γράψει τα στοιχεία για την αληθινή καταγωγή του εφήβου.

Ο μικρός έδωσε με σοβαρότητα την υπόσχεση που του ζητήθηκε, αποχαιρέτησε - για πάντα - με σπαραγμό τη μητέρα του και μέσα στο πηχτό σκοτάδι της νύχτας ο καπετάνιος του ιστιοφόρου κατόρθωσε να διασχίσει τον Κεράτιο κόλπο, κάτω κυριολεκτικά από τις «μύτες» των πολιορκητών, και να οδηγήσει, ύστερα από παραλίγο μοιραίες περιπέτειες, το σκάφος του στο λιμάνι τής Βενετίας.

Ο Ιωάννης «Χριστιανός» εργάζεται και σπουδάζει, με τη βοήθεια και της Ειρήνης, ενώ λίγο αργότερα, εκτιμώντας τα σπάνια πνευματικά προσόντα και την ευφυΐα του, θα τον θέσει υπό την προστασία του ?ένας ελληνολάτρης Γερμανός αξιωματικός, που τον πήρε μαζί του στην αυστριακή πρωτεύουσα. Μερικά χρόνια αργότερα η Ειρήνη φεύγει για το χωρίς γυρισμό ταξίδι, ο Ιωάννης φιλοξενείται στο μέγαρο του φίλου και προστάτη του, σχετίζεται με την τοπική αριστοκρατία και διαπρέπει στις σπουδές του στην Πολεμική Ακαδημία. Διαθέτει στρατιωτική ιδιοφυΐα, είναι άριστος χειριστής του λόγου αλλά και του σπαθιού, επιβλητικός στο παράστημα, σοβαρός, αξιοπρεπής, με ισχυρό χαρακτήρα και με αληθινά ηγεμονικούς τρόπους, ενώ ο ατίθασος χαρακτήρας και η φιλοπεριπετειώδης φύση του τον ωθούν σε αναζήτηση νέων οριζόντων.

Την εποχή εκείνη ο βασιλιάς της Γερμανίας Φρειδερίκος Γ' είχε υιοθετήσει φιλειρηνική πολιτική και ο γιος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά μετακινήθηκε - σε ηλικία είκοσι ετών - στη Γαλλία, όπου ο βασιλιάς Κάρολος Ζ' βρισκόταν σε σύγκρουση με την Αγγλία, για να καταταγεί, ως απλός στρατιώτης, στις τάξεις του γαλλικού στρατού. Οι αξιωματικοί τον ξεχώρισαν αμέσως, εντυπωσιασμένοι από το γιγαντόσωμο ανάστημά του και από τις ξιφομαχικές του ικανότητες, και τον παρουσίασαν στο βασιλιά Κάρολο Ζ', που τον ρώτησε αν επιθυμούσε να καταταγεί στην προσωπική του φρουρά.

Ο Ιωάννης εξέφρασε τον ενθουσιασμό του και έγινε δεκτός με βαθμό αξιωματικού, για να διακριθεί στην αμέσως επόμενη κρίσιμη μάχη όχι μόνο για τη γενναιότητα, αλλά και για τον υψηλό δείκτη της ευφυΐας του: εισηγήθηκε μια αιφνίδια και μη προβλέψιμη κυκλωτική κίνηση, που οι προϊστάμενοι του υιοθέτησαν ανενδοίαστα και του ανέθεσαν την υλοποίηση της. Επικεφαλής της ίλης του, ο νεαρός αξιωματικός βρέθηκε με αστραπιαία κίνηση στα αγγλικά νώτα και, στη συνέχεια, με ορμητική έφοδο διέσπασε τις εχθρικές γραμμές, οι Βρετανοί διασκορπίστηκαν και η νίκη έστεψε τα γαλλικά όπλα.

Ο Κάρολος τον παρασημοφόρησε, του απένειμε το βαθμό του επιλάρχου (ταγματάρχη) και τον προσέλαβε υπασπιστή του, με συνέπεια ο άτυχος διάδοχος του βυζαντινού θρόνου να βρεθεί στη γαλλική αυλή, κατακτώντας αμέσως την εκτίμηση, τη φιλία και το σεβασμό όλων, μολονότι - τιμώντας την υπόσχεση του προς τη μητέρα του - δεν είχε αποκαλύψει την πραγματική του ταυτότητα. Μετά τη λήξη του γαλλοαγγλικού πολέμου, ο Κάρολος Ζ' συνάπτει συμμαχία με το ηνωμένο βασίλειο Δανίας και Νορβηγίας και ανταλλάζει συχνά επισκέψεις με τον ομόλογο του αυτού του βασιλείου. Λίγους μήνες αργότερα θα τον γνωρίσει σε μια ανακτορική δεξίωση ο Σκανδιναβός βασιλιάς, που εντυπωσιάζεται από το παράστημα το ήθος, τα προσόντα και τις γνώσεις του, αλλά και από το ότι κατείχε το βαθμό του επιλάρχου σε ηλικία μόλις είκοσι ενός ετών. Του προτείνει να παραιτηθεί από το γαλλικό και να ενταχτεί στο δικό του στρατό, αλλά ο Ιωάννης Παλαιολόγος «Χριστιανός» αποκρίνεται πως θα το έπραττε, μόνο αν υπήρχε η συγκατάθεση του βασιλιά Καρόλου, στον οποίο χρωστούσε ευγνωμοσύνη.

Παρά την αντίθετη επιθυμία του, ο Γάλλος βασιλιάς συμφωνεί, για να μη δυσαρεστήσει τον ισχυρό σύμμαχό του. Ο Ιωάννης συνοδεύει το Δανό βασιλιά στην πρωτεύουσα του, για να γίνει σύντομα προσφιλέστατος υπασπιστής του βασιλικού ζεύγους και ίνδαλμα των ενόπλων δυνάμεων. Ήταν είκοσι εννέα ετών, όταν στάλθηκε επικεφαλής εκστρατευτικού σώματος στη Σουηδία. Χωρίς αιματοχυσία, με την πειθώ και τη διπλωματική ευστροφία του κατορθώνει να πείσει τους επαναστατημένους σουηδούς να καταθέσουν τα όπλα και να αποδεχτούν ανώτατο άρχοντα του ενωμένου βασιλείου Δανίας, Νορβηγίας, Γοτθίας και Σουηδίας το βασιλιά της πρώτης. Ο Ιωάννης γίνεται δεκτός με πρωτοφανείς τιμές κατά την επάνοδο του στην Κοπεγχάγη. Η χαρά του βασιλέως για το κατόρθωμα αυτό του Ιωάννη υπήρξε τόσο μεγάλη, ώστε έβγαλε την βασιλική του σπάθη, την περίζωσε γύρω από την μέση του Ιωάννη και τον ονόμασε στρατηγό του Ηνωμένου Βασιλείου.

Είναι πια αντικείμενο καθολικής εκτίμησης και θαυμασμού, ενώ η μοναχοκόρη του βασιλιά, Μαρία, τον ερωτεύεται παράφορα, χωρίς ωστόσο να τολμήσει να το αποκαλύψει στους γονείς της. Η πριγκίπισσα Μαρία ήταν ωραία, σωστή ξανθή καλλονή του βορρά. Ο Ιωάννης δεν άργησε να την ερωτευτεί και το αμοιβαίο αίσθημα ακολούθησε γρήγορα το ειδύλλιο. Κάποιος μικρόψυχος αυλικός σπεύδει να καταγγείλει το ειδύλλιο στον πατέρα της πριγκίπισσας κι αυτός αποφασίζει να απομακρύνει για λίγο τον προσφιλή του στρατηγό από τα ανάκτορα, αφού προηγουμένως ενημερωθεί για την καταγωγή του.

Μολονότι ελάχιστοι μήνες είχαν απομείνει για τη συμπλήρωση του τριακοστού έτους της ηλικίας του, ο Ιωάννης δε θέλησε να αθετήσει το λόγο του και δήλωσε στον πατέρα της αγαπημένης του ότι δεσμευόταν από όρκο ιερό και αδυνατούσε να του αποκαλύψει ποίου ήταν γιος. Ο βασιλιάς απόρησε και, παρερμηνεύοντας όσα άκουσε, ζήτησε να μάθει αν η σιωπή σήμαινε ότι ο στρατηγός του είχε λόγους να ντρέπεται για την καταγωγή του. Στενοχωρημένος ο Ιωάννης απάντησε πως, αντίθετα, μπορούσε και όφειλε να αισθάνεται περηφάνια για τους προγόνους του. Με οξυμένη στο έπακρο την περιέργειά του ο Δανός ηγεμόνας ορκίστηκε στο ξίφος του ότι δε θα αποκάλυπτε σε κανένα το μυστικό του στρατηγού, που έβγαλε, συγκινημένος, από το λαιμό το εγκόλπιο του κι έδωσε στο βασιλιά να διαβάσει τον πάπυρο που βρισκόταν μέσα σ'αυτό.

Ο παλιός χρονογράφος γράφει σχετικά:

«Ο βασιλεύς, κατεχόμενος υπό περιεργείας αλλά και υπό αορίστου συγκινήσεως, ήρξατο της αναγνώσεως και όταν επληροφορήθη, από το ιδιόχειρον σημείωμα της αυτοκράτειρας Σοφίας, ότι ο Ιωάννης Κωνσταντίνου Παλαιολόγος μετωνομάσθη εις Ιωάννην Χριστιανόν, έμεινεν έκπληκτος και έρωτα εν αρχή τον Ιωάννην: «Συ, λοιπόν, είσαι ο υιός του ενδόξου εκείνου αυτοκράτορος; Συ είσαι ο Πρίγκηψ διάδοχος του πεπτωκότος βυζαντινού κράτους; Δια τίνα λόγον ηρνείσο την ομολογίαν και απέκρυψες επί τόσον μακρόν χρονικόν διάστημα την ένδοξον βασιλικήν καταγωγήν σου;

Τότε ο Ιωάννης ηναγκάσθη να διηγηθή πάντα και δια το τραγικόν τέλος της δηλητηριασθείσης μητρός του, δια να μη γίνη σύζυγος του κατακτητού Μωάμεθ Β'. Η συγκίνησις και η ταραχή του βασιλέως ήσαν τόσο έντονοι, ώστε, εναγκαλισθείς τον Ιωάννην, έκλαιε και κατεφίλει αυτόν. Εν τέλει εδέησε να παρέλθη αρκετή ώρα, όπως συνέλθη. Ακολούθως, υπείκων εις την επιμονήν της συζύγου αυτού, κατέστησε γνωστήν την καταγωγήν του Ιωάννου, λέγων προς αυτήν:
"Εις αυτόν, φίλτατη, ανήκει το στέμμα τούτο και το Βασίλειον της Δανίας και της Νορβηγίας ολόκληρον. Εις αυτόν ανήκει η απέραντος αγάπη ημών και του λαού μας". Και ούτω πριν παρέλθη πολύς χρόνος ο βασιλεύς περιχαρής ανήγγειλεν εις τον λαόν του τους γάμους Ιωάννου του Χριστιανού - Παλαιολόγου μετά της θυγατρός αυτού Μαρίας και την εις τον δανικόν θρόνον ανάρρησιν αυτού...»

Η Δανία δεν είχε ποτέ σχεδόν σταθερά σύνορα και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1860 τέσσερις γερμανικές επαρχίες - το Χόλσταϊν, το Σλέσβιγκ, το Σόντεμπουργκ και το Γκλύξμπουργκ - περιήλθαν προσωρινά στη δανική κατοχή, για να αλλάξουν αργότερα και πάλι χέρια. Κανένα μέλος της βασιλικής οικογενείας της Δανίας δεν καταγόταν από κάποια απ'αυτές τις τέσσερις περιοχές, που συνέπεσε επί ένα διάστημα να ανήκουν στο δανικό στέμμα. Ακόμα: όταν εκλέχτηκε -1863- βασιλιάς των ελλήνων ο δευτερότοκος γιος του διαδόχου, οι περιοχές που προαναφέρθηκαν είχαν ξαναγυρίσει στους Γερμανούς.

«Σημειωτέον ότι και στις φλέβες των Χοεντσόλερν, εις τους οποίους άνηκε η βασίλισσα της Ελλάδος, σύζυγος του Κωνσταντίνου ΙΒ', Σοφία, και των Χοενστάουφεν, στους οποίους άνηκε η βασίλισσα Φρειδερίκη, έρεε το αίμα της πριγκίπισσας του Βυζαντίου Θεοφανίας η Θεοφανούς, η οποία, ως γνωστόν, την Ι4ην Απριλίου 972 μ.Χ., τη συνεργία του Τσιμισκή, συνεζεύχθη τον Γερμανό Βασιλέα Όθωνα Βον, εξ ου κατάγονται οι εν Γερμανία ηγεμονεύσαντες οίκοι.

Δια του γάμου της η Θεοφανώ συνετέλεσε να σημειωθεί σταθμός στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού, διότι πρώτη εκείνη εισήγαγε στην τότε απολίτιστον Ευρώπη την λεπτεπίλεπτον εθιμοτυπία και πολυτέλεια του Βυζαντίου, ενώ δια των περιστοιχιζόντων αυτήν Ελλήνων σοφών μετέδωσαν στην αγροίκον Γηραιά Ήπειρο τα σπέρματα του πολιτισμού». Οι τελευταίοι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες κληροδότησαν στην σημερινή Ελληνική Δυναστεία όχι μόνο το αίμα τους, αλλά κάτι επί πλέον: Τις ελπίδες και τα όνειρα του γένους, που επελέχθησαν με το οικογενειακό τους όνομα... Παλαιολόγος! Όνομα γινωμένο από την φλόγα της Εθνικής Πίστεως, η οποία θέρμαινε την Ελληνική ψυχή επί τέσσερις αιώνες δουλείας. Τον Διάδοχο του Στέμματος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ωραματίζετο το Έθνος από την στιγμή, κατά την οποία σήκωσε το καριοφίλι της ανεξαρτησίας. Ωραματίζετο τον Διάδοχο του και τον βρήκε το 1863, και κάτι επί πλέον! τον φυσικό διάδοχο και κληρονόμο του Παλαιολόγου, εκεί επάνω στην Δανία.

Ένα Βασιλόπουλο του Βορρά εκαλείτο ν' ανέλθει στον αναγεννώμενο Θρόνο του Ελληνικού Γένους. Έτσι ήταν «γραφτό» να γίνει, έτσι ήταν αποφασισμένο από τον μεγάλο Δημιουργό, για να μην εξαλειφθεί η φυλή, η οποία δημιούργησε τον τελειότερο πολιτισμό. Το λαμπρό παρελθόν επανασυνδέεται με τη νέα Ελλάδα, υπό το σκήπτρο Βασιλέων, στις φλέβας των οποίων ρέει το αίμα των Ελλήνων Βυζαντινών Αυτοκρατόρων.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ Ο ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

"Επί 480 χρόνια τα παιδιά των Ελλήνων, απανταχού της γης, ρωτούσαν μελαγχολικά: -Τον είδες με τα μάτια σου, γιαγιά, τον βασιλέα; Τον πρόμαχο του λαού, τον στρατιώτη κι αυτοκράτορα του γένους; -΄Αγγελοι τον παρέλαβαν, τον λούσανε, με μόσχο και με μύρο έπλυναν τις πληγές του, του έστρωσαν να κοιμηθεί σε κλίνη από βύσο κι αρχάγγελοι με πύρινες ρομφαίες τον φυλάνε, μέχρι να έρθει η ώρα του για να τόνε ξυπνήσουν"Σ. Ράνσιμαν - Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.

«Πέθανε ο βασιλέας, δεσποινίς Μαρία;» Στο αστικό σαλονάκι του σπιτιού της, στην Κωνσταντινούπολη, η ερώτηση ακουγόταν φυσική σαν την ανάσα. «Ζει ο βασιλέας, δεσποινίς Μαρία ή πέθανε; Πες μου, πες μου, Μαρία, εσύ, η προστάτισσα του ονείρου, εσύ, η φυλακή νυκτός...» «Κοίτα, κόρη μου --μάτια βουρκώνουν, γεμίζουν, τρέχουν-- εμείς μάθαμε να μη μιλούμε, μα το ΄χεις κλειστό αυτό;» «Ναι, δεσποινίς Μαρία, είναι κλειστό το κασετόφωνο». «Εμείς δε μιλάμε, μα μες στην καρδιά μας το ξέρουμε, ο βασιλέας μας ζει, μαρμάρωσε κι εγώ σου λέω και τα ψάρια στο Μπαλουκλί θα ξαναγυρίσουν στο τηγάνι κι ο βασιλέας μας θα ξεμαρμαρωθεί, αλλιώς κανένας μας δεν θα ζούσε, κόρη μου, κανένας, θα είχαμε πεθάνει. Γιατί να ζεις αλλιώς; Να σου φέρω λίγο νεραντζάκι ακόμη, που το έκαμα με τα χεράκια μου», λέει και σκουπίζει ευγενικά τα δάκρυά της.
Μνήμη Κωνσταντινουπόλεως, 1991.

Ο βασιλέας πεθαίνει στην Πόλη του, στην πόλη που ο ίδιος ονόμαζε «Ελπίδα και χαρά πάντων των Ελλήνων», την πόλη του Κωνσταντίνου, μα πεθαίνει κι αλλού. Ο τελευταίος Κωνσταντίνος της Κωνσταντινούπολης, εκείνος που βάφτισε ξανά την πόλη με το αίμα του, πέθανε, λένε οι ιστορικοί -- ο Ράνσιμαν, πίστευε μάλιστα πως είναι σοβαρή η πιθανότητα να θάφτηκε κάτω από τον τόπο που κάποτε φιλοξενούσε την Αγία Τράπεζα στον ναό της Αγίας Θεοδοσίας, το σημερινό Τέμενος των Ρόδων (Γκιουλ Τζαμί). Και η ξεχασμένη λαϊκή παράδοση τον θέλει θαμμένο στο Βεφά Μεϊντάνι, καταγράφει ο Ν. Πολίτης στις «Παραδόσεις».

«Ω, Κωνσταντίνε Βασιλεύ, Δραγάζη το πινόμι,
ειπέ μου που ευρίσκεσαι; Εχάθης ή εκρύβης;

Η λαϊκή μούσα ήταν η πρώτη και ο Ελύτης ο πιο πρόσφατος που θρήνησε, με το μοναδικό του λόγο:

"Θε μου, και τώρα τι
Που 'χε με χίλιους να παλέψει
χώρια με τη μοναξιά του
Ποιος;
Αυτός που 'ξερε μ΄ ένα λόγο του να δώσει ολάκερης της
γης να ξεδιψάσει
Τι;
Που όλα του τα 'χαν πάρει
και τα πέδιλά του τα σταυρόδετα με το τρικάνι του το
μυτερό και το τοιχίο που κουβαλούσε κάθε απομεσήμερο
να κρατάει τα γκέμια ενάντια στον καιρό σαν ζόρικο και πηδηχτό βαρκάκι...
Μεσημέρι από νύχτα
Και μητ΄ ένας πλάι του
Μονάχα οι λέξεις του οι πιστές που 'σμιγαν όλα τους τα χρώματα
να αφήσουν μες στο χέρι του μια λόγχη
από άσπρο φως...
πάντοτε με μια λέξη μες στα δόντια του
άσπαστη κειτώμενος
Αυτός,
ο τελευταίος Έλληνας!"

Όλοι οι ποιητές. Όλοι όσοι σήμαναν κάτι γι΄ αυτόν τον τόπο, αναζήτησαν καινούριες λέξεις να ντύσουν τον ίδιο, τον αιώνιο θρήνο, τον ακατάπαυστο θρήνο κάθε καρδιάς ελληνικής. Ακόμα και ο «απαισιόδοξος», ο «καταραμένος» Καρυωτάκης, ακόμα κι αυτός, έντυσε το θρήνο με τις ελπίδες του λαού:

...Κι εσφάλισε --οϊμένανε!-- για πάντα αυτό το στόμα
που κάθε πίκρα ρούφαγε κι έχουν ελπίδες μόνο.
Μαρμαρωμένε Βασιλιά, πολύ δεν θα προσμένεις.
Ένα πρωί απ τα νερά του Βόσπορου κει πέρα
Θε να προβάλει λαμπερός μιας λευτεριάς χαμένης
ο ασημένιος ήλιος. Ω, δοξασμένη μέρα!

Κι οι ποιητές κι οι ζωγράφοι κι οι συγγραφείς -- ο αιώνιος αναζητητής, ο Καζαντζάκης, «αναμερίζει πατωσιές τις θύμησες που στοιβάζονται» και είναι σίγουρος μονάχα για ένα πράγμα: πως ο Παλαιολόγος ήταν διάδοχος όσων φύλαξαν Θερμοπύλες, αγωνίστηκαν στο Μαραθώνα... Ο Παλαιολόγος ήταν ο τελευταίος Έλληνας -- πόσα σημαίνει αυτή η φράση... Ο τελευταίος Έλληνας ζωγραφίστηκε ολοζώντανος απάνω στο άλογό του από τον Θεόφιλο, και αργότερα, μετά το '22, νεκρός, να τον θρηνούν η Ρωμιοσύνη και η Ορθοδοξία, από τον Κόντογλου... Και δεν ήταν μόνο οι Ρωμιοί. Ήταν κι οι ξένοι, από τη ρομαντική Τζοάνα Μπέιλι, που ύμνησε τον Παλαιολόγο, τοποθετώντας τον δίπλα στον δικό της ήρωα, τον Γουίλιαμ Γουάλας (Braveheart), ως τον Στ. Τσβάιχ.

Ακόμα κι οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες του τόπου, «που στις φλέβες τους είχαν αίμα ελληνικό», τίμησαν τη μνήμη αυτού του Κωνσταντή, του Μικροκωνσταντάκη, που «αύριο δεν παντρεύεται, μα αύριο πεθαίνει», που στοίχειωνε τις προσδοκίες τους. Ο Κολοκοτρώνης αντέταξε στον ερχομό του Όθωνα εκείνη τη μεγαλειώδη, αντρίκια ρήση: «Έχουμε βασιλέα τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο στην Πόλη». Όταν τον Αύγουστο του 1920 ο Βενιζέλος κλήθηκε να υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών, προσήλθε δύσθυμος, γιατί οι υπογραφές μπήκαν ημέρα Τρίτη, τη μέρα που ο βασιλέας μαρμάρωσε και η Πόλις Εάλω. Και όπως σημειώνει ο Ράνσιμαν, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς, «ο τελευταίος του γένους Αυτοκράτορας ήταν κι ο πρώτος που ξεσηκωνόταν σε όλες τις επαναστάσεις της φυλής και ο αρχιστράτηγος των απανταχού της Ελλάδας μαχητών», ήταν ο οδηγός των επαναστατών του 1821, ο επικεφαλής του Ελληνικού Στρατού το 1912-13 και το 1916-22. «Τις βυζαντινές σημαίες που έφεραν οι τελευταίοι υπερασπιστές της Πόλης στην Κρήτη, ύψωναν οι Κρητικοί σε κάθε εξέγερση κατά των κατακτητών. Με βυζαντινές σημαίες ο Κορκόδειλος Κλαδάς αντιμετώπισε τους Τούρκους πριν σβήσει ο πρώτος της συγκλονιστικής ’λωσης απόηχος... Οι αυτοσχέδιες κατά φλάμπουρο και μπαϊράκι σημαίες κλεφτών και αρματολών έφεραν τον δικέφαλον για να υποδηλώσουν τον στρατιωτικό τους δεσμό με τον τελευταίο αυτοκράτορα και την αυτοκρατορία».

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΥΘΟ

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έζησε 48 χρόνια ως άνθρωπος και ζει πάνω από 500 χρόνια ως ημίθεος, με μοναδική λάμψη και ωραιότητα, σε κάθε «πραγματικά ελληνική καρδιά»*. Διότι δεν ήταν μόνο η θυσία του σημείο αναφοράς. Ήταν και εκείνα τα λόγια που έσβησαν κάθε πολιτική του ενέργεια με την οποία διαφώνησε ο ευσεβής λαός, ήταν εκείνα τα γενναία λόγια ενός νεώτερου Λεωνίδα, προς τον Μωάμεθ: «Το την Πόλιν σοι δούναι, ουτ΄ εμόν εστί ουτ΄ άλλου των κατοικούντων ενταύθα. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν μη φειδώμενοι της ζωής ημών».

Πώς γεννιέται ένας θρύλος, πώς ένας θρύλος μπορεί να εμπνέει αιώνες το σκλαβωμένο ρωμέικο και να του δίνει τη δύναμη, τέσσερις αιώνες μετά, να σηκώσει κεφάλι; Ο σπόρος του μεγαλύτερου θρύλου που γέννησαν τα τελευταία 2.000 χρόνια της ιστορίας μας, του θρύλου του Μαρμαρωμένου Βασιλιά, βρίσκεται στο τραγικό μεγαλείο του τελευταίου μας Αυτοκράτορα που, σε αντίθεση με τους προκατόχους του, δεν θέλησε να τα βρει με τους Τούρκους στην τελευταία πράξη, πήρε μιαν απόφαση --την απόφαση της αντίστασης μέχρι τέλους-- να μην εξαργυρώσει τη ζωή του και κάποιο μικρό βασίλειο στο Μυστρά ή τα νησιά με τη Βασιλεύουσα.

Η ζωή που θυσίασε ήταν η μόνη στρατιωτικο-πολιτική περηφάνια τής κάποτε πανίσχυρης αυτοκρατορίας, που οι σάρκες της είχαν κατασπαραχτεί ήδη από Τούρκους και Φράγκους κι είχε απομείνει η απογυμνωμένη πρωτεύουσά της, ένα μικρό χωριό, ή μάλλον «μερικά διάσπαρτα μικρά χωριά μες στα τείχη» μιας πόλη-φαντάσματος του παλιού της εαυτού της. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄, ο τελευταίος Αυτοκράτορας, υπήρξε θνητός ως τη στιγμή που, ξεπερνώντας την ίδια την ανθρώπινη φύση, θυσιάστηκε «αυτοπροαιρέτως», χωρίς να λυπάται τη ζωή του. Η Κερκόπορτα ήταν κι η πύλη της δικής του αθανασίας.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Δραγάσης, ο γεννημένος στις 9 Φλεβάρη του 1404 και «μαρμαρωμένος» στις 29 Μαΐου του 1453, ήταν διγενής. Τέταρτος γιος και όγδοο από τα παιδιά του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και της πριγκιποπούλας της Σερβίας, της Ελένης Δραγάση. Ήταν ο μόνος από τα παιδιά του ζεύγους που χρησιμοποιούσε και το επίθετο της μητέρας του (Ντραγκάς-Δράκος) και γι΄ αυτό συχνά χαρακτηριζόταν ή παρομοιαζόταν με δράκοντα στη γραμματεία της εποχής, ενώ ο λαός τού χάρισε με θαυμασμό το παρατσούκλι Δράκων, μετά τις μεγάλες του νίκες σε Αχαΐα και Βοιωτία. Μεγάλωσε υπό τη Δεσποτεία του αδελφού του Θεόδωρου, που είχε αναλάβει τον Μοριά από το 1407. Η εξαιρετικά καλλιεργημένη αυλή του Δεσποτάτου ήταν το σχολειό του και πρώτος του «δάσκαλος» ο Πλήθωνας Γεμιστός. Από τα πιο κοντινά του σε ηλικία αδέλφια, δέθηκε με τον ασθενικό Θωμά, παρά με τον Δημήτριο, τον κακότροπο, φιλόδοξο κι αδίστακτο, που επιβουλευόταν το Δεσποτάτο, αλλά και τον θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως.

Ο Δημήτριος ήταν αυτός που το 1442 συμμάχησε με τους Τούρκους ελπίζοντας να καταλάβει την Πόλη και το θρόνο της. Τότε, ερχόμενος τάχιστα με στρατό, ο Κωνσταντίνος έσωσε το βασιλέα του κι αδελφό του, τον Ιωάννη Ι΄ -- εκείνη την περίοδο έχασε και τη δεύτερη σύζυγό του, την Αικατερίνη Γατελούζου. Είχε προηγηθεί ένας σύντομος γάμος (πολιτικού) συμφέροντος. Το Μάρτη του 1428, ο Κωνσταντίνος ήρθε σε γάμο με την πριγκίπισσα Μαγδαλένα της Ηπείρου, ανιψιά του κυβερνήτη της Ηπείρου Μάριο Τόκκο, η οποία πέθανε δύο χρόνια αργότερα. Η προίκα του γι΄ αυτόν το γάμο ήταν όλα τα εδάφη του Τόκκο στην Πελοπόννησο, από όπου και ξεκίνησε τις εκστρατείες του κατά των Φράγκων και των Τούρκων.

Από νεαρή ηλικία επέδειξε στρατιωτικές και διοικητικές ικανότητες. Ξεχώριζε από όλα τα αδέρφια για τον καλό αν και αυστηρό του χαρακτήρα. Νέος ακόμα διοίκησε τις γαίες του κυρ-Μανουήλ στην Ταυρική Χερσόνησο και οι ικανότητές του ήταν τέτοιες που γρήγορα κλήθηκε να αναλάβει, μαζί με τα αδέλφια του, τη διοίκηση του Δεσποτάτου του Μορέως.

Όταν ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης Ι΄ Παλαιολόγος μετέβη στην Ιταλία για την περίφημη «Σύνοδο της Φεράρας-Φλωρεντίας» και οι αδερφοί του ανέλαβαν τα ηνία στην Πελοπόννησο, εν έτει 1437, εκείνος ανέλαβε τη διοίκηση της Κωνσταντινούπολης. Ο αδερφός του Θεόδωρος ενοχλήθηκε, συνειδητοποιώντας ότι ο Ιωάννης προετοίμαζε για διάδοχό του τον Κωνσταντίνο. Η σχέση τους αποκαταστάθηκε κάπως όταν ο Κωνσταντίνος δέχτηκε να ανταλλάξει τις κτήσεις που είχε στη Θράκη με το Δεσποτάτο του Μυστρά.

Ο Θεόδωρος ήθελε να είναι κοντά στην Κωνσταντινούπολη για να καταλάβει το θρόνο μόλις πέθαινε ο Ιωάννης, αλλά τον πρόλαβε η πανώλη. Πέθανε στη Θράκη, το καλοκαίρι του 1448, τρεις μήνες πριν από τον Αυτοκράτορα. Ο νέος δεσπότης του Μυστρά, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, τοποθέτησε τον αδελφό του, τον Θωμά, δεσπότη στη Γλαρέντζα για να φυλά τη δυτική ακτή και άρχισε να προετοιμάζει τη μεγάλη του εκστρατεία για την απελευθέρωση Ρούμελης και Θεσσαλίας -- το βασίλειό του σύντομα εκτεινόταν ως την Πίνδο. Ο στρατός του Μοριά, υπό τον Κωνσταντίνο, απελευθέρωσε την Πελοπόννησο από τους Φράγκους της Αχαΐας, που είχαν εγκατασταθεί εκεί από την εποχή των Σταυροφοριών.

Οι τελευταίες νίκες στην ιστορία του Βυζαντίου ήταν δικές του -- ο «Δράκος» μαζί με τον αδελφό του, τον Θωμά, απελευθέρωσαν Ρούμελη και Θεσσαλία. Οι γαίες αυτές επανακτήθηκαν το 1446 από τον Μουράτ Β΄, τον εμπνευστή των ταγμάτων των γενιτσάρων --οι Τούρκοι ήταν εδώ και δεκαετίες στα Βαλκάνια και οι δυνάμεις τους ήταν ισχυρές-- αλλά αυτό μάλλον έδινε μεγαλύτερη βαρύτητα στις ρωμέικες νίκες.

Με την επιστροφή του Ιωάννη, το 1440, έφυγε και πάλι για το Μοριά για να επιστρέψει το 1442, βοηθώντας στρατιωτικά τον αδερφό αυτοκράτορα, που ήταν αντιμέτωπος με το στρατό του Δημητρίου Παλαιολόγου, ενισχυμένο από δυνάμεις του σουλτάνου. Το 1443 επέστρεψε στην Πελοπόννησο. Η αναδιοργάνωση της διοίκησης --στρατιωτικής και πολιτικής-- και η άμυνα της Πελοποννήσου ήταν από τα πρώτα μελήματά του Δεσπότη.

Έχτισε τείχη (Εξαμίλι), ανασυγκρότησε το στρατό, αλλά δεν κατόρθωσε να σταματήσει τις δυνάμεις του Μουράτ Β΄ και το βαρύ του πυροβολικό, που έριξε τα τείχη. Έγινε φόρου υποτελής στον Μουράτ, που είχε σπείρει το θάνατο στην Πελοπόννησο -- οι τουρκικές δυνάμεις είχαν κατασφάξει τον άμαχο πληθυσμό, ανοίγοντας το δρόμο τους για την Αχαΐα και δίνοντας τέλος στα όποια όνειρα του Κωνσταντίνου για αντεπίθεση. Ωστόσο, ο αγώνας του κι η προσωπικότητά του τον έκαναν αγαπητό σε όλο το ρωμέικο. Με το θάνατο του άτεκνου Ιωάννη, στις 31 Οκτωβρίου 1448, εκλέχτηκε Αυτοκράτορας Κωνσταντινουπόλεως και στέφθηκε στο Μυστρά, στις 6 Ιανουαρίου του 1449. Η επιλογή του --παρότι ήδη διεκδικούσε το θρόνο ο Δημήτριος, που έφτασε αμέσως στην πόλη-- έγινε από την εστεμμένη μητέρα τους. Η Ελένη επέμεινε και κέρδισε το θρόνο για τον Κωνσταντίνο, με την υποστήριξη του λαού της Πόλης και του Θωμά, εκ των αδελφών.

"ΕΝΑ ΠΡΑΓΜΑ ΘΕΛΩ. ΔΩΣΕ ΜΟΥ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ" - Μωαμεθ ο Πορθητής

Μπήκε ως Αυτοκράτορας στην πόλη στις 12 Μαρτίου, φτάνοντας από τη θάλασσα, συνοδευόμενος από καταλανικές γαλέρες. Έδωσε στον Θωμά και στον Δημήτριο το Δεσποτάτο του Μορέως -- οι όρκοι πίστεως στον νέο Αυτοκράτορα από τους αδελφούς του δεν έγιναν ιδιαίτερα πιστευτοί.

Ο Κωνσταντίνος, Αυτοκράτωρ των ελάχιστων εδαφών που έχουν απομείνει από την άλλοτε κραταιά Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, προσπάθησε να συγκροτήσει το στρατό και να αυξήσει τις άμυνές της. Έχτισε στον Βόσπορο το Ρούμελη Χισάρ, έβαλε φρουρές, διόρθωσε τον οπλισμό.

Στο πλευρό του στεκόταν ο πληθυσμός της Πόλης, που τον αγαπούσε και τον θαύμαζε. Ο γεροδεμένος στρατιωτικός, που είχε δείξει γενναιοψυχία στους αδελφούς του και πολεμική ανδρεία στις μάχες του, λατρευόταν από τους υπηκόους του -- μια αγάπη που ήταν ίσως η μόνη του ανταμοιβή στη δύσκολη ζωή που τον περίμενε, αυτά τα λίγα χρόνια που απόμεναν για να πέσει κι η Πόλη, μετά το χάσιμο σχεδόν όλων των εδαφών της Αυτοκρατορίας, εκείνους τους τελευταίους τρεις αιώνες.

Η πολιτική του κρίση τού υπαγόρευσε να μην αλλάξει τα συμφωνηθέντα από τον αδελφό και προκάτοχό του στη Φλωρεντία. Ο Κωνσταντίνος συνέχισε την ενωτική στάση, υποστηριζόμενος μάλιστα από τον ανθενωτικό --και κύριο ιστορικό της ΄Αλωσης-- Σφραντζή, ο οποίος επιθυμούσε την «κατ΄ οικονομίαν» ένωση, μια παράκαμψη από τον ορθόδοξο δρόμο που γινόταν για το καλό της Εκκλησίας και δεν σήμαινε ότι, όταν περνούσαν οι δύσκολες μέρες, η Εκκλησία δεν θα μπορούσε να ξαναβρεί τον ορθό δρόμο. Μάλιστα, ο Σφραντζής ήταν εκείνος που πρότεινε, πολιτικά σκεπτόμενος πάντα, στον Αυτοκράτορα, να παντρευτεί και πάλι --μετά το θάνατο του Μουράτ, το 1451-- τη χήρα του σουλτάνου, τη χριστιανή πριγκίπισσα Μάρα της Σερβίας, που ασκούσε επιρροή στο νέο σουλτάνο, τον Μεχμέτ Β΄.

Η σουλτάνα, ωστόσο, αρνήθηκε την πρόταση. Είχε υποσχεθεί, αν γλίτωνε ποτέ από το χαρέμι, να ζήσει σε παρθενία τα υπόλοιπά της χρόνια. Η επόμενη επίλεκτη νύφη ήταν η κόρη του βασιλιά της Γεωργίας, Γεώργιου, μια ορθόδοξη νύφη που θα ηρεμούσε κάπως τους ανθενωτικούς. Τα προξενεία έφυγαν για τη Γεωργία, αλλά πριν εκείνη ξεκινήσει για την Πόλη, ο Κωνσταντίνος δεν ζούσε πια...

Παρά την ενωτική στάση του Αυτοκράτορα, που γνωρίζοντας το ενδιαφέρον του Μωάμεθ Β΄, για την Κωνσταντινούπολη προσπαθούσε να συγκινήσει τη Δύση και ζητούσε μια ακόμα φορά βοήθεια από τα χριστιανικά κράτη, η βοήθεια δεν θα ερχόταν ποτέ. Παρότι ο νέος σουλτάνος είχε ορκιστεί πάνω στο Κοράνι την ακεραιότητα της Πόλης, δεν είχε γίνει πιστευτός. Θα πατούσε τον όρκο του με την πρώτη αφορμή, όπως κι έγινε, όταν ο Κωνσταντίνος του ζήτησε να καταβάλει κάποιο παλαιότερα συμφωνηθέν ποσό, αναφέροντας στην επιστολή του ότι στην αυλή του φιλοξενούσε έναν διεκδικητή του θρόνου του Μωάμεθ. Ήδη, από την πρώτη χρονιά της βασιλείας του, ο Μωάμεθ άρχισε να λαμβάνει μέτρα ενδεικτικά της επιθετικής του διάθεσης.

Τα βασίλεια της Δύσης --με εξαίρεση αυτό του Αλφόνσου Ε΄ της Αραγόνας που πρότεινε να ηγηθεί εκστρατείας με αντάλλαγμα το θρόνο της Κωνσταντινούπολης, προσφορά που φυσικά δεν έγινε δεκτή-- ήταν απασχολημένα στους δικούς τους πολέμους ή στην ανόρθωσή τους από τα καταστροφικά αποτελέσματα πολύχρονων πολέμων. Ο μόνος που θα μπορούσε να υποχρεώσει τους δυτικούς να βοηθήσουν, ήταν ο Πάπας Νικόλαος ο Δ΄. Κι αυτό σήμαινε ολοκλήρωση των συμφωνιών της Φλωρεντίας. Έτσι, ο Κωνσταντίνος επέτρεψε στον καρδινάλιο Ισίδωρο, έναν Έλληνα ρωμαιοκαθολικό, απεσταλμένο και πρέσβη του Πάπα στην Πόλη, να λειτουργήσει στην Αγία Σοφία το 1452. Ο Κωνσταντίνος «είχε πληρώσει το αντίτιμο που είχε ζητηθεί για τη δυτική βοήθεια και είχε εξαπατηθεί». Η βοήθεια δεν ερχόταν από πουθενά. Και ο Θεός θα εγκατέλειπε την Πόλη, που είχε πέσει στην αμαρτία της αίρεσης, τη μεγαλύτερη όλων των αιρέσεων, όπως θύμιζε σε κάθε ευκαιρία ο γέροντας Γεννάδιος... Τον ίδιο καιρό, ο Μωάμεθ δήλωνε στον φιλειρηνικό βεζίρη του, τον Χαλίλ: «Ένα πράγμα θέλω. Δώσε μου την Κωνσταντινούπολη».

Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ

Με τις ακτές και τα εδάφη περί την Πόλη υπό τον έλεγχό του, με τα κανόνια του Ουρβανού να ενισχύουν τον πολυάριθμό στρατό του, ο Μωάμεθ σχεδίαζε και οργάνωνε την κατάληψη της Πόλης. Αρχές Απριλίου του 1453, αμέσως μετά το Πάσχα των Ελλήνων, ο σουλτάνος απέκτησε τον τίτλο του πολιορκητή, με έναν στρατό αριθμητικά και τεχνικά πολύ ανώτερο και με υψηλότατο ηθικό, σε αντίθεση με το λαό της «Αυτοκρατορίας» που πίστευε ότι θα τιμωρούνταν για την αίρεση της Ένωσης μετά τη Φεράρα-Φλωρεντία. Ωστόσο, αναγνώριζαν τη γενναιότητα κάποιων «μοιραίων τρελών» του δυτικού κόσμου που έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη, για να βοηθήσουν την παλιά βασιλεύουσα της χριστιανοσύνης να αμυνθεί ενάντια στους απίστους.

Τα ονόματα των Ενετών που μόνοι τους προσφέρθηκαν να βοηθήσουν, σώζονται στην λίστα που κατάρτισε --ένα πολύτιμο ιστορικό ντοκουμέντο-- ο συμπατριώτης τους Νικολό Βάρβαρο. Ορισμένοι θα εγκατέλειπαν από δειλία την πόλη στις 26 Φεβρουαρίου του 1453, υπό τον Πιέτρο Νταβάτζο, αρκετοί όμως, έμειναν να πεθάνουν στη πάλαι ποτέ βασίλισσα των πόλεων. Κάποιοι Γενουάτες άρχοντες, ντροπιασμένοι από τη στάση της κυβέρνησής τους, εξόπλισαν με δικά τους έξοδα μικρά στρατιωτικά σώματα και ήρθαν στην Πόλη. Από την Καταλονία έφτασαν έμπειροι ναύτες, που οργανώθηκαν υπό τον Καταλανό πρόξενο Πέρε Χούλια. Από την Καστίλη ήρθε ο γενναίος ευγενής Δον Φρανθίσκο δε Τολέδο, που επέμενε ότι είχε αίμα Κομνηνών στις φλέβες του και αποκαλούσε «ξάδελφο» τον Κωνσταντίνο.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος βρέθηκε στα τείχη από την πρώτη μέρα της πολιορκίας της, δίπλα στους στρατιώτες του, δίπλα στον Ιουστινιάνη, τον μόνο με τον οποίο μπορούσε να μοιράζεται τις σκέψεις του. Η πόλη άντεξε, με πολλές δυσκολίες, ως τις 29 Μαΐου του 1453. Στις 28 του μηνός, ο βασιλιάς κι ο λαός λειτουργήθηκαν στην Αγία Σοφία. Ξημερώνοντας η Τρίτη 29 Μαΐου, οι γενίτσαροι, το εκλεκτότερο σώμα του τουρκικού στρατού, είχαν κατορθώσει να εισέλθουν στην Πόλη από την Κερκόπορτα. Αν και οι υπερασπιστές της Βασιλεύουσας --με τον Κωνσταντίνο ανάμεσά τους-- αγωνίζονταν γενναία, το ηθικό τους θα πληγωνόταν όταν γινόταν γνωστός ο σοβαρός τραυματισμός του Ιουστινιάνη.

Ο θάνατος του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ έγινε γνωστός αρκετές ώρες μετά την κατάληψη της Πόλης από τους Οθωμανούς. Η σορός του αναγνωρίστηκε από τα αυτοκρατορικά του πορφυρά πέδιλα -- είχε πέσει στις γραμμές του μετώπου, αρνούμενος να διαφύγει, όπως πολλοί συμβουλάτορες τού πρότειναν. Στη συνείδηση του ρωμέικου, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Δραγάσης δεν πέθανε ποτέ.

"Και σεις, ευγενέστατοι άρχοντες και ενδοξότατοι δήμαρχοι και στρατηγοί και γενναιότατοι συστρατιώτες και όλος ο πιστός και τίμιος λαός, ξέρετε καλά πως έφθασε η ώρα και ο εχθρός της πίστης μας θέλει με κάθε τρόπο και μηχανικό μέσο να μας πιέσει σφροδρότερα και να κάνει ορμητικό πόλεμο με μεγάλη συμπλοκή και σύγκρουση από στεριά και θάλασσα με όλες του τις δυνάμεις, για να χύσει σαν φίδι το δηλητήριο και να μας καταβροχθίσει σαν ανήμερο λιοντάρι.

Γι αυτό σας λέω και σας παρακαλώ να σταθείτε παλικαρίσια και με γενναία ψυχή, όπως κάνατε πάντοτε ως τώρα, ενάντια στους εχθρούς της πίστης μας. Σας παραδίδω αυτή την ενδοξότατη και περίφημη πόλη και πατρίδα μας και βασίλισσα των πόλεων. Ξέρετε λοιπόν καλά, αδελφοί, ότι για τέσσερα πράγματα έχουμε κοινή υποχρέωση όλοι να προτιμήσουμε να πεθάνουμε παρά να ζούμε° πρώτα για την πίστη και την ευσέβειά μας, δεύτερο για την πατρίδα, τρίτο για τον βασιλιά που έλαβε την εξουσία με χρίσμα και τέταρτο για συγγενείς και φίλους.

Λοιπόν, αδελφοί, αν έχουμε καθήκον να αγωνιζόμαστε μέχρι θανάτου για ένα από τα τέσσερα αυτά, πολύ περισσότερο έχουμε για όλα αυτά, όπως καθαρά βλέπετε, και όλα πρόκειται να τα χάσουμε. Αν για τις δικές μου αμαρτίες ο Θεός παραχωρήσει τη νίκη στους ασεβείς, ριχνόμαστε στον κίνδυνο για την πίστη μας την αγία, την οποία ο Χριστός μας χάρισε με το δικό του αίμα° και αυτό είναι το κυριότερο από όλα. Γιατί, αν κερδίσει κανείς τον κόσμο όλο και χάσει την ψυχή του, ποιο είναι το όφελος; Δεύτερο, με τον τρόπο αυτό στερούμαστε περίφημη πατρίδα και τη λευτεριά μας.

Τρίτο, η βασιλεία την άλλοτε σπουδαία και τώρα ταπεινωμένη και ντροπιασμένη και εξουθενωμένη θα τη χάσουμε και θα εξουσιάζεται από τύραννο και ασεβή. Τέταρτο, θα στερηθούμε και τα πολυαγαπημένα μας παιδιά και τις γυναίκες και τους συγγενείς μας".