ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Με τον όρο ελληνική μυθολογία εννοούμε όλο το πλέγμα των μύθων που σχετίζονται με την υπόθεση της ελληνικότητας, έτσι όπως παρουσιάζονται στα κείμενα της Αρχαιοελληνικής ή Βυζαντινής γραμματείας. Ως ελληνική μυθολογία ορίζεται επίσης η αφήγηση των ιστοριών που δημιουργήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες, και αφορούσαν τους θεούς και τους ήρωες τους, τη φύση του κόσμου και τις τελετουργικές πρακτικές λατρείας τους.

Οι σύγχρονοι μελετητές αναφέρονται στους μύθους και τους μελετούν σε μία προσπάθεια να κατανοήσουν τους θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς των αρχαίων Ελλήνων και, γενικά, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Οι χρονολογικά μεταγενέστεροι όμως μύθοι εντάσσονται συνήθως στους χώρους επικράτειας της Λαογραφίας και δεν αφορούν στη μυθολογία με τη στενή έννοια του όρου.

Η ελληνική μυθολογία συνίσταται, κατά ένα μέρος, από μια μεγάλη συλλογή αφηγημάτων που εξηγούν την προέλευση του κόσμου και εξιστορούν τη ζωή και τις περιπέτειες μιας ευρείας ποικιλίας θεών, ηρώων, ηρωίδων και άλλων μυθολογικών πλασμάτων. Αυτές οι ιστορίες αρχικά διαμορφώθηκαν και στη συνέχεια διαδόθηκαν από την προφορική - ποιητική παράδοση και για αυτό οι ελληνικοί μύθοι είναι γνωστοί σήμερα πρώτιστα από την ελληνική λογοτεχνία. Οι παλαιότερες γνωστές λογοτεχνικές πηγές, είναι τα επικά ποιήματα Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου, που εστιάζουν στα γεγονότα που περιβάλλουν τον τρωικό πόλεμο.

Έπειτα δύο ποιήματα από τον Ησίοδο, η Θεογονία και το Έργα και Ημέρες, περιέχουν πολλές περιγραφές για τη γένεση του κόσμου, τη διαδοχή των θείων κυβερνητών, τη διαδοχή των ανθρώπινων εποχών, την προέλευση της ανθρώπινης θλίψεως και των θυσιαστικών πρακτικών. Διάφοροι μύθοι έχουν επίσης συντηρηθεί από: ομηρικούς ύμνους, τμήματα ποιημάτων του επικού κύκλου, λυρικά ποιήματα, έργα τραγωδών του 5ου αιώνα π.Χ., γραφές των μελετητών και των ποιητών της ελληνιστικής περιόδου και κείμενα από συγγραφείς των ρωμαϊκών χρόνων, όπως του Πλούταρχου και του Παυσανία.

Τα μνημειακά στοιχεία στις Μυκήνες και την Μινωική Κρήτη βοήθησαν στην επίλυση πολλών ερωτημάτων που προέκυπταν από τα ομηρικά έπη και χορήγησαν αρχαιολογικές αποδείξεις για πολλές από τις μυθολογικές λεπτομέρειες που αφορούν τους Θεούς και τους ήρωες. Η ελληνική μυθολογία απεικονίστηκε επίσης σε χειροποίητα αντικείμενα. Τα γεωμετρικά σχέδια στην αγγειοπλαστική του 8ου αιώνα π.Χ απεικονίζουν σκηνές από τον τρωικό κύκλο, καθώς επίσης και τις περιπέτειες του Ηρακλή. Στην αρχαϊκή, κλασσική και ελληνιστική περίοδο, οι ομηρικές και διάφορες άλλες μυθολογικές σκηνές συμπληρώνουν τα υπάρχοντα λογοτεχνικά στοιχεία.

Η ελληνική μυθολογία είχε εκτενή επιρροή στον πολιτισμό, τις τέχνες και τη λογοτεχνία του δυτικού πολιτισμού και παραμένει μέρος της δυτικής κληρονομιάς. Είναι ένα μέρος του εκπαιδευτικού κύκλου από την παιδική ηλικία, ενώ οι ποιητές και οι καλλιτέχνες από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα έχουν αντλήσει έμπνευση από την ελληνική μυθολογία και έχουν ανακαλύψει σύγχρονες έννοιες και σχετικότητα στα κλασσικά μυθολογικά θέματα.

Πηγές της ελληνικής μυθολογίας

Λογοτεχνικές πηγές

Η μυθική αφήγηση είναι κυρίαρχη σχεδόν σε κάθε μορφή της ελληνικής λογοτεχνίας. Εντούτοις, το μοναδικό μυθογραφικό εγχειρίδιο που επέζησε από την αρχαιότητα είναι η Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου, η οποία προσπαθεί να συνδυάσει τις αντιφατικές ιστορίες των ποιητών και να παράσχει μια ενιαία εκδοχή της παραδοσιακής ελληνικής μυθολογίας.

Μεταξύ των λογοτεχνικών πηγών, χρονολογικά πρώτα, είναι τα δύο επικά ποιήματα του Ομήρου, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Οι Ομηρικοί Ύμνοι, παρά το όνομά τους, δεν έχουν καμία σχέση με τον Όμηρο. Άλλοι ποιητές ολοκλήρωσαν τον συγκεκριμένο επικό κύκλο με μικρότερα ποιήματα, αλλά τα περισσότερα δεν έχουν διασωθεί. Ο Ησίοδος, ένας σύγχρονος του Ομήρου, καταθέτει στη Θεογονία (προέλευση των Θεών) την πληρέστερη καταγραφή των πρώιμων ελληνικών μύθων. Οι μύθοι της Θεογονίας, που διαμόρφωσαν τις λαϊκές δοξασίες, προσπαθούν να ερμηνεύσουν τη δημιουργία του κόσμου, την προέλευση των Θεών, των τιτάνων, των γιγάντων και τον σχηματισμό των γενεαλογιών. Στο Έργα και Ημέρες του Ησίοδου, ένα διδακτικό ποίημα για τη αγροτική ζωή, περιλαμβάνει επίσης τους μύθους του Προμηθέα, της Πανδώρας και των τεσσάρων εποχών. Ο ποιητής δίνει συμβουλές ώστε να επιβιώσεις σε έναν επικίνδυνο κόσμο που καθίσταται ακόμα πιο επικίνδυνος από τους Θεούς.

Οι λυρικοί ποιητές εμπνέονταν συχνά από μύθους, αλλά η βαθμιαία επεξεργασία μετέτρεπε τα έργα σε λιγότερο αφηγηματικά και περισσότερο υπαινικτικά. Σαν αποτέλεσμα, ο Πίνδαρος, ο Βακχυλίδης, ο Σιμωνίδης, και οι βουκολικοί ποιητές, όπως ο Θεόκριτος και ο Βίων, παρέχουν μεμονωμένα μυθολογικά γεγονότα στα έργα τους. Απ' την άλλη, οι μύθοι ήταν σε περίοπτη θέση στο κλασσικό αθηναϊκό δράμα. Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί συγγραφείς Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης εμπνεύστηκαν πολλά έργα τους από την μυθική εποχή των ηρώων και του τρωικού πολέμου. Έτσι πολλές από τις μεγάλες μυθικές ιστορίες (π.χ. ο Αγαμέμνων και τα παιδιά του, ο Οιδίποδας, ο Ιάσων, η Μήδεια κ.λπ.) πήραν την κλασική μορφή τους μέσα από τραγικά θεατρικά έργα. Και ο κωμικός θεατρικός συγγραφέας Αριστοφάνης επίσης χρησιμοποίησε τους μύθους, π.χ. στις Όρνιθες και στους Βατράχους.

Οι ιστορικοί Ηρόδοτος και Διόδωρος Σικελιώτης, και οι γεωγράφοι Παυσανίας και Στράβων, που ταξίδεψαν σε όλο τον ελληνικό κόσμο και κατέγραψαν τις ιστορίες που άκουσαν, παρέχουν τους πολυάριθμους τοπικούς μύθους, σώζοντας έτσι τις λιγότερο γνωστές εναλλακτικές εκδόσεις. Ο Ηρόδοτος ειδικότερα, ερεύνησε τις διάφορες παραδόσεις που άκουσε και κατέληξε στις ιστορικές ή μυθολογικές ρίζες της αντιπαράθεσης μεταξύ Ελλάδας και ανατολής.

Η ποίηση της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής, περιέχει πολλές σημαντικές λεπτομέρειες που ειδάλλως θα χάνονταν. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται:

  1. Οι ελληνιστικοί ποιητές Απολλώνιος ο Ρόδιος, Καλλίμαχος, Ερατοσθένης και Παρθένιος.
  2. Οι ρωμαϊκοί ποιητές Οβίδιος, Αχιλλεύς Τάτιος, Βαλέριος Φλάκος, Σενέκας και Βιργίλιος με σχόλια του Σέρβιου.
  3. Οι μεταγενέστεροι Έλληνες ποιητές Νόννος, Αντώνιος Λιμπεράλης και Κουΐντος της Σμύρνης.
  4. Τα αρχαία μυθιστορήματα του Απουλήιου, του Πετρώνιου, του Λολλιανού και του Ηλιόδωρου.

Το Fabulae και το Astronomica του Ρωμαίου συγγραφέα Υγίνου είναι δύο σημαντικές, μη-ποιητικές επιτομές της ελληνικής μυθολογίας. Το Imagines του Φιλόστρατου του πρεσβύτερου και του νεότερου και οι περιγραφές του Καλλίστρατου, είναι άλλες δύο χρήσιμες πηγές. Τέλος, ο χριστιανικός συγγραφέας και φιλόσοφος Αρνόβιος αναφέρει κάποιες πρακτικές λατρείας προκειμένου να τις δυσφημήσει, ενώ και διάφοροι άλλοι βυζαντινοί συγγραφείς παρέχουν σημαντικές λεπτομέρειες για μύθους, που πηγάζουν από χαμένα ελληνικά έργα. Άλλα έργα που βοήθησαν σημαντικά στη συντήρηση των μύθων είναι το λεξικό του Ησύχιου, το Σούδα, και οι πραγματείες του Ιωάννη Τζέτζη και του Ευστάθιου.

Οι δευτερογενείς πηγές είναι άφθονες εξαιτίας του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που έδειξαν σύγχρονοι ερευνητές από όλους τους τομείς του επιστητού. Η χρονολογική τους κατάταξη, έτσι όπως αναπτύσσεται όχι μόνον από τις ημερομηνίες γέννησης αλλά και τα ιδιαίτερα ρεύματα ερμηνευτικής που ανέπτυξαν, θα μπορούσε να έχει ως εξής:

   * Βοκάκιος, (Giovanni Boccaccio)
   * Τόμας Μπούλφιντς, (Thomas Bulfinch)
   * Γιόχαν Τζάκομπ Μπαχόφεν, (Johann Jakob Bachofen)
   * Τζέιμς Φρέιζερ, (James George Frazer)
   * Τζέιν Έλεν Χάρισον, (Jane Ellen Harrison)
   * Βάλτερ Μπάρκερτ, ([Walter Burkert)
   * Ότο Ρανκ, (Otto Rank)
   * Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, (Carl Jung)
   * Βάλτερ Ότο, (Walter Otto)
   * Έντιθ Χάμιλτον, (Edith Hamilton)
   * Καρλ Κέρενυι, (Karl Kerenyi)
   * Ρόμπερτ Γκρέιβς, (Robert Graves)
   * Μαρίζα Γκιμπουτάς (Marija Gimbutas)
   * Κλοντ Λεβί Στρος, (Claude Lévi-Strauss)
   * Μάικλ Γκραντ, (Michael Grant)
   * Τζόζεφ Κάμπελ, (Joseph Campbell)
   * Τίμοθυ Γκαντζ, (Timothy Gantz)
   * Χ.Ρ. Ρόουζ, (H.R. Rose)

Αρχαιολογικές πηγές

Η ανακάλυψη του Μυκηναϊκού πολιτισμού από τον Γερμανό ερασιτέχνη αρχαιολόγο Ερρίκο Σλήμαν τον 19ο αιώνα, και η ανακάλυψη του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη από τον Βρετανό αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς τον 20ό αιώνα, βοήθησαν στην εξακρίβωση πολλών στοιχείων από τα έπη του Ομήρου και παρείχαν αρχαιολογικά στοιχεία για πολλές μυθολογικές λεπτομέρειες, για τους Θεούς και για τους ήρωες. Δυστυχώς, τα στοιχεία για τους μύθους και τα τελετουργικά στις Μυκήνες και στην Μινωική Κρήτη είναι εξ ολοκλήρου μνημειακά, καθώς η Γραμμική Β χρησιμοποιούνταν κυρίως για καταγραφή καταλόγων. Παρόλα αυτά τα ονόματα των Θεών και των ηρώων που είχαν ήδη αποκαλυφθεί, εξακριβώθηκαν.

Γεωμετρικά σχέδια στην αγγειοπλαστική του 8ου αιώνα απεικονίζουν διάφορα μυθικά γεγονότα. Αυτές οι οπτικές αναπαραστάσεις των μύθων είναι σημαντικές για δύο λόγους: αφ' ενός γιατί πολλοί μύθοι αποτυπώνονταν σε αγγεία πολύ νωρίτερα απ' ότι σε λογοτεχνικά έργα και, αφ' ετέρου γιατί οι οπτικές αναπαραστάσεις αντιπροσωπεύουν μερικές φορές μύθους ή μυθικές σκηνές που δεν καταγράφονται σε οποιαδήποτε άλλη υπάρχουσα λογοτεχνική πηγή. Για παράδειγμα, από τους δώδεκα άθλους του Ηρακλή, μόνο ο άθλος με τον Κέρβερο εμφανίζεται σε λογοτεχνικό κείμενο.

Αστερισμοί και μυθολογία

Κριός - παριστάνει το Χρυσόμαλλο Κριάρι. Το ιερό κριάρι ήταν δώρο του θεού Ερμή στη Νεφέλη. Μετά από πολλές περιπέτειες πήρε τη θέση που του ανήκε στον έναστρο ουρανό, σαν σωτήρας του Φρίξου και της Έλλης, σαν πρώτος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου.

Ταύρος - ο αστερισμός αυτός παριστάνει το λευκό ταύρο, που βοήθησε το Δια να αρπάξει τη νεαρή Ευρώπη, και να τη μεταφέρει στην Κρήτη. Ο ταύρος παρέμεινε εκεί και προκαλούσε καταστροφές, τελικά τον αιχμαλώτισε ο Ηρακλής και το μετέφερε ζωντανό στις Μυκήνες. Μετά ο ταύρος πέρασε στην Αττική, όπου τελικά τον σκότωσε ο Θησέας-κάπου στην περιοχή του Μαραθώνα. Ο Ταύρος της Κρήτης έγινε αστερισμός, για να διαιωνίζει τη δόξα του Ηρακλή και του Θησέα.

Δίδυμοι - οι δίδυμοι Διόσκουροι-θεοί του φωτός ήταν γιοι του Δια και της Λύδιας. Ήταν ονομαστοί σαν ήρωες σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Κάστορας ήταν δάσκαλος του Ηρακλή στις πολεμικές τέχνες, ενώ ο Πολυδεύκης ήταν ξακουστός πυγμάχος. Στα κατορθώματα των Διόσκουρων περιλαμβάνονται : η εκστρατεία τους στην Αθήνα για να ελευθερώσουν την ωραία Ελένη, κτλ. Έσωσαν την Αργώ από βέβαιη συντριβή στα βράχια της Θράκης, και τότε φάνηκαν δυο άστρα πάνω από τα κεφάλια τους, και τρικυμία κόπασε.

Κατά τη μυθολογία σε συμπλοκή με τους Αφειδές -Δια και Λυγκεία- σκοτώθηκε ο θνητός Κάστορας. Ο θάνατος του συγκλόνισε τον Πολυδεύκη, όποιος ζήτησε από το Δια, να πεθάνει και αυτός. Ο Δίας τους έδωσε το προνόμιο να ζει μια μέρα ο ένας και μια ο άλλος. Είτα τους έκανε αστερισμό για να μαθευτεί η αδελφική τους αγάπη στους ανθρώπους και να παραδειγματίζονται. Έτσι το ζώδιο των δίδυμων συμβολίζει τη μέχρι θανάτου αγάπη και φιλία.

Καρκίνος - ο καρκίνος είχε σταλεί, κατά τη μυθολογία, από τη θέα Ήρα στην Λερναία Ύδρα, ως βοηθός εναντίον του Ηρακλή. Ο καρκίνος παρενοχλούσε τον Ηρακλή κατά την ώρα της μάχης, δαγκώνοντας του το πόδι, ενώ ταυτόχρονα η Ύδρα έσφιγγε με το κατή μέρος του σώματος της. Τελικά ο Ηρακλής μετά τη νίκη συνέθλιψε με το πέλμα του το Καρκίνο. Η θέα Ήρα τοποθέτησε τον Καρκίνο στο ουρανό διπλά στο κεφάλι της Ύδρας, για να τον ανταμείψει και έτσι σχηματίστηκε το ζώδιο του Καρκίνου.

Λέων - το ζώδιο του λέοντα συμβολίζει το λιοντάρι της Νεμέας, που γεννήθηκε από την ένωση της Χίμαιρας με τον Όρθρο- γιο του Τυφώνα και της Έχιδνας. Το είχε αναθρέψει η θέα Ήρα, και μετά το εξαπέλυσε στα δάση της Νεμέας, όπου προκαλούσε μεγάλες καταστροφές, το σκότωσε ο Ηρακλής στο 1 του άθλο και τη λεοντή τη φόρεσε σαν ένδυμα άτρωτο, ενώ το κεφάλι του το έκανε περικεφαλαία. Ο ζωδιακός αστερισμός του λέοντα θυμίζει και διαιωνίζει τον 1 άθλο του Ηρακλή.

Παρθένος - κατά το Σιδηρούν αιώνα, όταν άρχισαν οι πόλεμοι και οι άνθρωποι παραμέλησαν το δίκαιο, οι θεοί εγκατέλειψαν τη γη με πρώτη την Αιδώ, ενώ τελευταία έφυγε η παρθένα θέα Αστραια που πέταξε μακριά για τις ουράνιες περιοχές. Η Αστραια σχημάτισε το αστερισμό της παρθένου, να κρατεί στο ένα χέρι το ζυγό της δικαιοσύνης, και ένα κλαδί από φοίνικα, και στο άλλο ένα στάχυ η ένα σπαθί.

Ζυγός - στους αρχαίους χρόνους ονομαζόταν Χηλαί Σκόρπιου. Κατά τη μυθολογία ο Ζυγός συμβόλιζε τη δικαιοσύνη που απένεμε ο Δίας ο πατέρας των θεών. Σε άλλη εκδοχή ο Ζυγός ήταν ένα από τα σύμβολα της θεάς Θέμιδας, η όποια ήταν εκπρόσωπος της αμερόληπτης θείας δικαιοσύνης.

Σκορπιός - είναι το μυθολογικό ζώο, που κατά διαταγή του Απόλλωνα σκότωσε το γίγαντα κυνηγό Αρίωνα. Ο θεός Απόλλωνας έστειλε το θανατηφόρο Σκόρπιο εναντίον του Αρίωνα, για να αποτρέψει την ένωση αθάνατης με θνητό [πιθανόν η θέα Αρτέμιδα]. Τελικά οι δυο τους αλληλοσκοτώθηκαν. Ο Δίας τις έκανε αστερισμούς και είπε να ανατέλλει ο ένας τη στιγμή που θα δύει ο άλλος.

Τοξότης - το ζώδιο του Τοξότη παριστάνει τον Κένταυρο Χείρωνα, προστάτη του κυνηγίου. Γιος του Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας. Ο Κένταυρος Χείρωνας εκπαιδευτικέ από τον Απόλλωνα και την Άρτεμη στη Βοτανολογία, τη μουσική, την αστρονομία και την ιατρική. Έγινε δάσκαλος των πιο γνωστών ηρώων της αρχαιότητας, όπως ο Ιάσονας, οι Διόσκουροι, ο Ηρακλής, ο Πηλεας, ο Αχιλλέας, και ο Ασκληπιός-θεός της Ιατρικής.

Ο Κένταυρος Χείρωνας ο σπουδαίος δάσκαλος, παρέλαβε τα γνησία συγγράμματα του Ερμή, όπου αποδίδεται η πρώτη ταξινόμηση των άστρων και η πρώτη ταξινόμηση των άστρων και η πρώτη απεικόνιση τους σε ουράνια σφαίρα. Αυτά τα συγγράμματα παρέδωσε ο Χείρωνας στην επιστήμη της Αστρονομίας και αυτά δίδαξε στους μαθητές του στη γνωστή σχολή του το Πήλιο.

Ο Κένταυρος Χείρωνας λέγεται, ότι έδωσε στον Ιάσονα τον χάρτη με την Ουρανογραφία του Ερμή, για να βοηθήσει τους Αργοναύτες στον προσανατολισμό τους κατά το ταξίδι τους στην Κολχίδα. Ο θάνατος του Κένταυρου Χείρωνα σχετίζεται με το 3 άθλο του Ηρακλή, τον Ερύμανθιο Κάπρο, όπου ο Ηρακλής κατά λάθος χτύπησε το δάσκαλο του με ένα βέλος, που ήταν όμως βουτηγμένο στο δηλητήριο της Λερναίας Ύδρας. Ο Χείρωνας μη μπορώντας να αντέξει τους φριχτούς πόνους παραιτήθηκε από την αθανασία του την όποια την πρόσφερε στον Τιτάνα Προμηθέα. Ο Δίας τότε τον έκανε αστερισμό, γνωστό σαν τοξότη.

Αιγόκερος - Συμβολίζει την Αίγα Αμάλθεια που με το γάλα της τράφηκε ο Δίας, που από ευγνωμοσύνη την έκανε αστερισμό. Και ένα από τα δυο κέρατα το έδωσε στις Νύμφες Ελίκη και Κυνόσουρα, επειδή τον φρόντισαν. Το δώρο αυτό ονομάζεται το ‘Κέρας της Αμάλθειας’ γιατί όποιος το έχει, μπορεί να αποκτήσει ότι επιθυμεί.

Υδροχόος - είναι ο Γανυμήδης, ο νέος που τον άρπαξε Ο Δίας, για να τον κάνει οινοχόο των θεών στον Όλυμπο. Ήταν ο ωραιότερος άντρας που γέννησε η φύση. Όμως η Ήβη, η όποια ήταν μέχρι τότε οινοχόος, ζήλεψε, και έτσι ο Δίας αναγκαστικέ να μεταμορφώσει το νεαρό σε αστερισμό του Υδροχόου, χαρίζοντας του αιωνία αθανασία.

Ιχθύες - σύμφωνα με την μυθολογία είναι η Αφροδίτη και Έρωτας, που εγκατέλειψαν τον Όλυμπο μαζί με άλλους κατά την Γιγαντομαχία, και κατέφυγαν στην Αίγυπτο. Η Αφροδίτη και ο γιος της μετά από πολλές περιπλανήσεις έφτασαν στο ποταμό Ευφράτη. Κάπου εκεί τις βρήκε ο Τυφώνας. Τρομαγμένοι έπεσαν μέσα στο ποτάμι μεταμορφωμένοι σε ψάρια. Οι θεοί από ευγνωμοσύνη τοποθέτησαν δυο ψάρια στον ουρανό. Κατά ένα άλλο μύθο ενιαίο τα δυο δελφίνια που συνόδευαν πάντα τον Ποσειδώνα στις διαφορές μετακινήσεις του.

Πηγή: Αστρονομικές γνώσεις στην αρχαία Ελλάδα